سقوط روستا

انقلاب اسلامی آنقدر برای روستاییان خوشایند و رونق بخش بود که سالی نیم میلیون نفر بر جمعیت روستانشین کشور اضافه کرد؛ طوری که جمعیت روستایی در سال 1370 به حدود 2 برابر روستاییان سال 1335 رسید.
این سال اما نقطه اوج شکوفایی روستا بود و در عین ناباوری، شد آغاز سقوط جمعیت 24 میلیون نفری روستاییان.
سرشماری سال 75 نشان داد که نه تنها به جمعیت روستاییان اضافه نشده که حدود 700 هزار نفر از آنان کاسته شده است.
تا سال 90 هم یک میلیون و 800 هزار نفر دیگر از تولیدکنندگان روستایی با سرزمین مادری وداع کردند و به مصرف کنندگان شهری پیوستند؛ جمعیتی که به واسطه نداشتن سرمایه تهیه مسکن در حاشیه کلان شهرها سکنی گزیدند.
در عوض کاهش 2.5 میلیونی جمعیت روستایی، حدود 22 میلیون نفر به جمعیت شهرها اضافه شد و نسبت تقسیم جمعیت را برعکس اوایل انقلاب کرد.

** خالی شدن یک سوم روستاها
طی این مدت شهرنشین ها از 30 درصد به بیش از 70 درصد رسید و ایران را در میان 216 کشور دنیا در رتبه 12 جمعیت شهری نشانده اند.
آنچنان که ناصر زرگر، معاون امور سرمایه گذاری، فرهنگی و اجتماعی مناطق محروم کشور اردیبهشت امسال عنوان کرد، در نیم قرن اخیر ۳۴ هزار روستا و آبادی از ۹۶ هزار روستا و آبادی کشور تخلیه شده است.
عمده این جمعیت به امید زندگی بهتر به سوی کلان شهرها شتافته و مناطق حاشیه نشین را بزرگتر و بزرگتر کردند؛ طوری که نرخ جمعیت در حاشیه شهرهایی مثل تهران ۶.۴ درصد، در مراکز استان ها بالای چهار درصد و حاشیه شهرهای متوسط بالای سه درصد بوده است.
معیشت خانواده، کم ارزش شدن جایگاه اجتماعی روستاییان، ناکافی بودن خدمات عمرانی، کمبود زیرساخت، کمبود امکانات بهداشتی و آموزشی، تغییرات فرهنگی و نابرابری سطح زندگی شهر و روستا از مهمترین دلایل خالی شدن روستاها بوده است.

** رونق جرم و جنایت
طبق آمارها در نیم قرن گذشته جمعیت حاشیه نشین کشور هم به بیش از ١١ میلیون نفر رسیده که با احتساب ساکنان مناطق فقیرنشین شهری، این رقم حدود ٢٠ میلیون نفر برآورد می شود.
موضوع، فقط خالی شدن روستا و گسترش ساخت و سازهای بی قواره و غیرقانونی در اطراف شهرها نیست زیرا بسیاری از مناطق حاشیه نشین به محملی جرم خیز برای انواع فسادها و آسیب های اجتماعی تبدیل شده و تبعات اقتصادی و امنیتی آن روز به روز بیشتر می شود.
این وضعیت در برخی استان ها وخیم تر است؛ به عنوان نمونه بیش از 30 درصد جمعیت یک میلیونی مرکز استان کرمانشاه حاشیه نشینانی هستند که عمده آنان به امید یافتن شغل و رفاه، دل از روستای خود کنده اما در شهر هم به آرزوهایشان نرسیده اند؛ از آنجا رانده و از اینجا مانده.
به گفته مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری کرمانشاه 'از سه هزار و 152 روستای این استان، بیش از 530 روستا خالی از سکنه شده است.'
علی گروسی به خبرنگار ایرنا گفت که تنها 27 درصد از کل جمعیت استان ( 2 میلیون نفر ) روستایی هستند.
این آمارها البته براساس سرشماری سال 90 است و با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی طی پنج سال اخیر که با خشکسالی و تغییرات فرهنگی در روستاها همراه شده است، کاهش چشمگیر جمعیت روستاییان در سرشماری 95 دور از انتظار نیست.
یکی از این دلایل ناهمخوانی دخل و خرج اهالی روستاست؛ متوسط هزینه سالانه یک خانوار روستایی در استان کرمانشاه از 74.2 میلیون ریال در سال 89 به 150.3 میلیون ریال در سال 1393 افزایش یافته این در حالی است که با وجود بزرگتر شدن دخل خانوار روستایی، متوسط درآمد سال 93 از 125.5 میلیون ریال تجاوز نکرده است.

** سهم روستاها از بودجه؛ تنها چهار درصد
معاون امور سرمایه گذاری فرهنگی و اجتماعی مناطق محروم کشور در این زمینه معتقد است که 'نظام برنامه ریزی کشور و تخصیص منابع' نادرست بوده و صحیح عمل نکرده است.
به گفته او، 'در سال گذشته سهم روستاها از کل بودجه کشور تنها چهار درصد بوده است.'
وزیر جهاد کشاورزی هم که چهارم شهریور 95 به کرمانشاه آمده بود، در این رابطه، 'تمرکزگرایی' را مشکل بزرگی در کشور عنوان و بیان کرد که این معضل در مدیریت، هزینه کرد منابع و جمعیت، کشور را به سمت درستی نمی برد و معلوم نیست 20 سال دیگر چه بلایی سر کشور بیاید.
محمود حجتی افزود: 40 درصد اقتصاد کشور در تهران و نصف اقتصاد کرمانشاه در مرکز استان است و مشابه همین وضعیت در شهرستان ها هم حاکم است که هرگز وضعیت مطلوب و درستی نیست.
او اظهار داشت: مردم از سر ناچاری به حاشیه شهرها مهاجرت می کنند؛ جایی که 90 درصد آسیب های اجتماعی در آن رخ می دهد.
حجتی گفت که راهکار اصلاح این وضعیت، موضوع مغفول مانده 'آمایش سرزمینی' و هماهنگ کردن زیرساخت ها و منابع با ظرفیت ها و توان هر منطقه است تا مشکلات متعدد ناشی از تمرکزگرایی از جمله معضل های مهاجرت به حاشیه شهر و آسیب های اجتماعی و امنیتی کنترل شود.

** خدمات متعدد اما ناکافی
با وجود همه این مشکلات اما نمی توان منکر خدمات و فعالیت های عمرانی متعددی شد که در روستاهای کشور صورت گرفته؛ چه اینکه تقریبا هیچ روستایی مشکل برق ندارد و جاده و گازرسانی بسیاری از روستاها هم در حال تکمیل شدن است و... .
آنچنان که مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری کرمانشاه گزارش کرد، طی سال های اخیر خدمات مختلفی در زمینه طرح های هادی روستایی، آب و فاضلاب، مسکن، خرید ماشین آلات، آسفالت و سایر طرح های عمرانی در روستاهای استان ارایه شده است.
گروسی اظهار کرد که 981 طرح عمرانی با اعتباری نزدیک به 11 میلیارد و 550 میلیون ریال برای روستاها تعریف و بیش از 80 درصد آن تکمیل شده است.
به گفته او همچنین در راستای طرح مشارکت مردم در راه اندازی واحدهای تولیدی مستقر در روستاها، تاکنون 14 طرح تصویب شده که البته تنها 9 طرح به بانک معرفی شده که سه طرح آن آماده پرداخت تسهیلات است.

** راه چاره
البته با وجود خدماتی که به روستاهای استان ارایه شده، هنوز مشکلات جدی و مختلفی گریبانگیر روستاییان است که آنان را به سمت شهر و ترک روستا می کشاند زیرا به نظر می رسد که مشکل اصلی روستاییان نبود چرخه اقتصادی و کسب و کار همزمان با داشتن شان اجتماعی مناسب است.
واگذاری بخشی از خدمات دستگاه های خدمات رسان به دهیاری ها، استفاده بیشتر از ظرفیت نهادهایی مانند بنیاد برکت، بنیاد مستضعفان، بنیاد مسکن و...، فعال سازی و توسعه گردشگری روستایی، توسعه کشاورزی و باغداری مکانیزه، افزایش تسهیلات حمل و نقل، تکمیل و حمایت بیشتر از بیمه روستاییان و عشایر، ایجاد زمینه استفاده بیشتر از ظرفیت بازارچه های مرزی و مهیا کردن فضای توسعه صنایع دستی (به ویژه فرش)، حمایت از پرورش گلخانه ای و آبزی پروری از مهمترین و موثرترین اقداماتی است که نه تنها می تواند مهاجرت از روستا را متوقف کند که حتی روند آن را معکوس نماید.

** مهاجرت معکوس در 'شمشیر'
جمال بهرام زاده، دهیار روستای 'شمشیر' شهرستان پاوه به خبرنگار ایرنا گفت که مهمترین دلیل مهاجرت روستاییان به شهر، مشکلات معیشتی و اقتصادی است.
او روستای خودش را مثال زد که یکی از 14 روستای هدف گردشگری در استان کرمانشاه است و گفت: اگر زمینه تامین معیشت و اقتصاد روستاییان فراهم شود و کسب و کار آنها از رونق نیفتد حتی ما شاهد مهاجرت معکوس خواهیم بود چنانچه سالانه بین 40 تا 100 نفر به جمعیت روستای شمشیر اضافه می شود.
بهرام زاده گفت که طی چند سال اخیر تنها از محل اعتبارات ملی حدود 10 میلیارد ریال بودجه برای عمران و آبادانی روستا هزینه شده که در ماندگاری اهالی و افزایش جمعیت آن تاثیر زیادی داشته است.
طبیعی است که راهکار نگه داشتن جمعیت در روستاها، افزایش سطح امکانات رفاهی و توسعه زیرساخت ها یا به عبارتی کم کردن فاصله بین شهر و روستا ایجاد شغل است؛ واقعیتی که به واسطه وجود زمینه های توسعه در بسیاری از روستاهای کشور شدنی است.
7444/8066 خبرنگار-عبداله الماسی*دبیر علی مولوی*